За основоположници на театарот во Македонија се сметаат Јордан Хаџи Константинов–Џинот, драмски писател, преродбеник и учител, Војдан Чернодрински, драмски автор, актер и режисер, како и актерите Петре Прличко и Димче Трајковски. Тие со своите патувачки трупи и групи прават театар на отворено, по кафеани, во општински згради и разни импровизирани простори. Најчесто се играни комедии кои ја развеселувале публиката и кратки актовки, скечеви и драматизации на романи и приказни. Изведбите биле едноставни и сиромашни во поставка, но значајни по творечката активност, репертоар на македонски јазик и со македонска проблематика, а преку тоа и на процесот на ослободување на народот и земјата.

Првиот професионален/институционален театар на територијата на Македонија е Нaродно позориште – Скопје, формиран 1913 година од реномираниот српски комедиограф Бранислав Нушиќ. Формиран е во таканаречениот Турски театар, наречен и Ада Кафе, изграден 1906 година, кој Нушиќ таа 1913 година го адаптира во прв скопски театар, а отворен на 27 декември истата година. За жал, по само четириесеттина дена, театарот изгорел до темел.

По пожарот Нушиќ ја гради таканаречената Театарска арена изградена за само три месеци. Таа несмасна градба им служела на Скопјани од мај 1914 до 15 јули 1915, кога градската управа решила да ја урне, верувајќи дека Стар театар ќе биде вселен до почетокот на сезоната, но воените случувања во тоа време го попречиле овој план. Иако без соодветна зграда, соодветни услови за работа и мал актерски ансамбл, Театарот работи мошне активно. Поставените претстави, освен во многу ретки исклучоци, се играат на српски јазик, официјалниот јазик на тогашната држава, односно сė до 1940 година. Се поставуваат пропагандни претстави, пиеси со пеење и пукање, лесни комедии – со цел да се задоволи интересот/вкусот на пошироката публика, а поставуван се/играни и претстави според дела на странски автори.Во јануари 1919 година, Нушиќ ансамблот го вселува во кафеаната „Зрински“, поради тоа што Скопје, во тој миг разурнато од војната, немало соодветен театарски простор. Летото истата година, изградена е втората Арена (повторно од страна на Нушиќ и повторно за три месеци). Тоа е ново време: театарот е организационо и технички модернизиран; репертоарски е насочен кон популистички, забавувачки, пропагандистички и банални претстави; ангажирани се квалитетни режисери-гости од Србија; се формира мал балетски и оперски ансамбл; детска сцена и се започнува со гостувања/турнеи низ цела Македонија. Се поставуват дела од српската драмска литература, како и дела од странската литература (класични и реалистички драми), репертоар кој не е прилагоден на потребите и вкусот на народот.

На 16 октомври 1927 година, во Скопје, свечено е отворена новата зграда на преименуваниот театар Народно позориште Краљ Александар I. Овој театар активно работи до 1941 година. Најуспешен период му е помеѓу 1935 и 1941 година, кога со него раководи Велимир Живоиновиќ-Масука, писател, поет, драматичар, афирмиран театарски рецензент и докажан театарски творец. Токму ерата на Живоиновиќ, и на драматургот Слободан Јовановиќ, е онаа во која се развива македонската битова драматика/драматургија и се поставуваат сите клучни пиеси од таканаречениот „втор битов бран“ – Печалбари на Антон Панов (1936), Чорбаџи Теодос на Васил Иљоски (1937), Парите се отепувачка (1937) и Антица на Ристо Крле (1940).

Со промената на власта/политиката, доаѓа и до промена во политиката и делувањето на театрите. Театарот во Скопје паѓа под бугарска управа и се преименува во Народен театар – Скопје. Работи од 1941 до 1944 година, и се зборува/игра на бугарски јазик. Се играат пиеси од бугарски автори. Репертоар имал за цел да ја зајакне бугарската политика и националната свест, како и нејзините естетски критериуми. Претставите ги поставуваат бугарски режисери, сценографи и костимографи.

Во периодот помеѓу 1941 и 1944 година, група македонски актери, режисери и уметници делуваат во рамките на партизанскиот театар. Дел од нив се Петре Прличко, Илија Џувалековски, Илија Милчин, Тома Владимирски, Василије Поповиќ-Цицо и други. Во основа театарот е пропаганден и политички и се темели на прикажување на програма составена од рецитали, импровизации и скечеви, кои прераснувале во едночинки. Темите кои најчесто биле обработувани се директно врзани за тоа време – партизански или едукативни. Имајќи ги во предвид условите и воените околности во кои работат, едночинките биле прикажувани на импровизирани конструкции на било каков празен простор, со едноставен декор, најчесто само маси и столици.

Имајќи ја зад себе традиција од патувачките и општинските театри и театрите на други јазици, преку аматерските градски театри кои ја започнуваат активноста веднаш по ослободувањето, во Македонија во средината на ’четриесеттите години започнуваат да се основаат првите професионалните театри на македонски јазик. По ослободувањето, веќе афирмираните македонски театарски дејци продолжуваат активно да се занимаваат со театар. Се сместуваат во различни општински згради и институции, организирано подготвуваат драмски претстави, патуваат низ Македонија и го развиваат и обновуваат театарскиот живот на ново ниво, со примарен центар во Скопје. На тој начин ги поставуваат темелите на новоформираниот Македонски народен театар во Скопје, со што започнува нова ера. Работи во тогаш единствениот театарски објект во градот кој е изграден на иницијатива на Бранислав Нушиќ – од левата страна на Вардар. Формирањето на Македонскиот народен театар е на 31 јануари 1945 година на Президиумот на АСНОМ, со решение бр. 581/45, со што официјално започнува со работа оваа сценско – уметничка куќа. За директор е поставен Димитар Ќостаров, а Илија Милчин е секретар – драматург. Првата претстава премиерно е прикажана на 3 април 1945 година: драмата „Платон Кречет“ од Александар Корнејчук, во режија на Димитар Ќостаров, а во превод на Блаже Конески. 

Македонски народен театар, по формирањето и натамошното постоење/создавање, поминува низ разни периоди: создавање и негување на ансамблот и публиката, на творци кои ќе учествуваат во обликувањето на претставите, одржување на репертоарот. Создава свое место на мапата на Македонија, на мапата на некогашна Југославија и надвор од неа. Во однос на репертоарот, односно делата што се поставаат на сцена, исто поминува низ периоди кои се важни за неговото созревање: фаза на ре/откривање на македонските автори и драматургијата – Антон Панов, Ристо Крле, Васил Иљоски и други; фаза на поставување на дела од руските и класичните дела; фаза на дела од американски современи автори; негување и афирирање на новиот домашен автор, фаза на социјални и реалистични теми, психошки и поетски драми, современи и пост-модернистички драми/дела.